बाह्यप्रक्रिया भाग 2 स्वाध्याय
इयत्ता नववी भूगोल बाह्यप्रक्रिया भाग 2 स्वाध्याय
प्रश्न. 1. पुढीलपैकी योग्य विधान ओळखून लिहा.
1) तापमानकक्षेची वाऱ्याच्या कार्याला मदत होय.
2) वाळवंटी प्रदेशात नदीचे कार्य इतर कारकांपेक्षा प्रभावी असते.
3) भूजलाचे कार्य मृदू खडकांच्या प्रदेशात जास्त होते.
4) वाऱ्याचे कार्यक्षेत्र नदी, हिमनदी, सागरी लाटा यांप्रमाणे मर्यादित नसून चौफेर असते.
उत्तर :
4) वाऱ्याचे कार्यक्षेत्र नदी, हिमनदी, सागरी लाटा यांप्रमाणे मर्यादित नसून चौफेर असते.
प्रश्न. 2. पुढीलपैकी अयोग्य विधाने ओळखून दुरुस्त करून लिहा.
1) हिमनदीच्या पृष्ठभागावरील बर्फ तळभागावरील बर्फापेक्षा जास्त गतीने पुढे जात असतो.
उत्तर :
हे विधान योग्य आहे.
2) मंद उतार, मंदावलेली गती व वाहून आणलेला गाळ यांमुळे नदीचे संचयनकार्य घडून येते.
उत्तर :
हे विधान योग्य आहे.
3) नदी, हिमनदीपेक्षा जास्त वेगाने वाहते.
उत्तर :
हे विधान योग्य आहे.
4) हिमनदीची गती मध्यभागी कमी, तर दोन्ही काठांवर जास्त असते.
उत्तर :
हे विधान अयोग्य आहे.
कारण हिमनदीच्या प्रवाहाचे निरीक्षण केल्यास असे दिसून येते की, प्रवाहाच्या मध्यभागी तिचा कमाल वेग असतो. उभय काठांवर हा वेग कमी होत जातो. त्याचप्रमाणे तळाकडे हा वेग कमी होतो. हिमनदी हे पाण्याचे घनस्वरूप आहे.
प्रश्न. 3. चुकीची जोडी ओळखा.
अ) संचयन - 'V' आकाराची दरी
आ) वहन - ऊर्मिचिन्हे
इ) खनन - भूछत्र खडक
उत्तर :
अ) खनन - 'V' आकाराची दरी
आ) संचयन - ऊर्मिचिन्हे
प्रश्न. 4. खालील आकृत्यांमधील भूरुपे कोणती, ते लिहा.
उत्तर :
प्रश्न. 5. खाली दिलेल्या भुरूपांचे कारकांनुसार वर्गीकरण करून पुढील तक्ता पूर्ण करा.
(धबधबा, त्रिभुज प्रदेश, हिमगव्हर, गिरिशृंग, बारखाण, हिमोढ, कुंभगर्ता, भूछत्र खडक, विलयविवर, खाजण, पुळण, लवणस्तंभ)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
उत्तर :
प्रश्न. 6. पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.
1) नदीच्या खननकार्यामुळे निर्माण होणारी भूरुपे कोणती ?
उत्तर :
नदीच्या खननकार्यामुळे घलई, व्ही (V) आकाराची दरी, धबधबा इत्यादी भूरुपे निर्माण होतात.
2) लवणस्तंभाची निर्मिती कोणत्या कारकामुळे होते व कोठे होते ?
उत्तर :
i) लवणस्तंभाची निर्मिती भूजल या कारकामुळे होते.
ii) चूनखडकांच्या प्रदेशातून क्षारयुक्त पाणी जाताना गुहांच्या छतांतून ते पाझरते. या पाण्याचे बाष्पीभवन होऊन त्यातील क्षार गुन्हेच्या छताशी व तळाशी सचतात. ही क्रिया सतत झाल्याने छताकडे व तळाशी अनुक्रमे झुंबरांची व स्तंभाची निर्मिती होते. अशाप्रकारे लवणस्तंभाची निर्मिती होते.
3) सागरी जलाच्या संचयनकार्यामुळे निर्माण होणारी भूरुपे कोणती ?
उत्तर :
सागरी जलाच्या संचयनकार्यामुळे पुळण, वाळूचा दांडा, खाजण इत्यादी भूरुपे निर्माण होतात.
4) हिमोढाचे प्रकार कोणते ?
उत्तर :
हिमोढाचे संचयनाच्या स्थानानुसार भू-हिमोढ, पार्श्व हिमोढ, मध्य हिमोढ व अंत्य हिमोढ असे चार प्रकार होतात.
प्रश्न. 7. खालील चित्राचे लक्षपूर्वक निरीक्षण करा. बाह्यकारकांमुळे तयार झालेली भूरुपे ओळखा. त्यांना पेन्सिलने क्रमांक देऊन त्यांची नावे दिलेल्या क्रमांकानुसार वहीत लिहा.
उत्तर :
